Hoe stop je jouw 'pleasegedrag'?

Laatst was ik bij een meditatiecursus. Voordat we startten had ik een gemoedelijk gesprekje met een andere deelnemer van rond de tachtig jaar. Ik zat goed in mijn vel. Totdat, later, diezelfde man in de rij voor me kwam zitten en even naar me glimlachte, ter herkenning omdat we elkaar eerder hadden gesproken. Ik was in gedachten, dus voordat ik het doorhad en terug kon glimlachen, had hij zich alweer omgedraaid.

Deze gebeurtenis bracht me uit balans. Eh, welke gebeurtenis? Precies. Zoiets kleins als hij-deed-vriendelijk-en-ik-reageerde-niet-nu-denkt-hij-misschien-dat-ik-hem-niet-aardig-vindt kan me nog een tijd blijven steken. Terwijl deze grijsaard er natuurlijk totaal niet bij stilstond of ik wel of niet terug glimlachte. En als hij er wel bij stilstond, zelfs als hij er een ongemakkelijk gevoel van kreeg, deed ik niets verkeerd. Dat wist ik heus wel. Het voelde alleen niet zo.

Als jij bent zoals ik, dan herken je dit: dat je vaak (zeker in nog onbekende omgevingen) steeds aan het ‘scannen’ bent. Steeds alert bent op hoe andere mensen kijken, hun houding, hun stem. Voortdurend nagaat wat je hebt gezegd en gedaan. Of je mogelijk iemand hebt teleurgesteld. Moet je iets rechtzetten? Wat wordt er van je verwacht?

Misschien herken je ook dat je - net als ik - in contact met anderen hierdoor al snel de verbinding dreigt te verliezen met wat je zelf voelt, denkt en wil. Al na een paar minuten stem je af op wat (je denkt dat) de ander wil horen. Je zegt bijvoorbeeld, bijna zonder dat je jezelf kunt tegenhouden, ‘ja’ waar je ‘nee’ bedoelt, om de ander niet teleur te stellen of boos te maken.

Kortom, ik ben wat in goed Nederlands een pleaser wordt genoemd. Misschien jij ook. De good girl, de nice guy.

Het kan ook zijn dat jij doorgaans wel je grenzen en verlangens aangeeft, maar dat je daarna steeds piekert over wat je hebt gezegd en gedaan. Vaak nagaat of je niet ‘lastig’ of ‘raar’ bent. Voor het gemak noem ik je dan ook een pleaser, omdat je in jezelf vaak meer bezig bent met wat (je denkt dat) de ander vindt of nodig heeft, dan met je eigen behoeften.

De laatste tijd krijg ik vaak vragen van mensen die zich herkennen in pleasegedrag, en zich afvragen hoe ze ermee kunnen stoppen. Daarom wil ik er in deze mail op ingaan. Pleasegedrag kan verschillende oorzaken hebben, maar als jij - net als ik - langere tijd in een narcistische dynamiek zat, dan is de kans groot dat je je min of meer in bovenstaande voorbeeld herkent.

Ten eerste wil ik je feliciteren als jij een pleaser bent. Echt! Want als jij in een toxische dynamiek zat, zeker als dat met (een van) je ouders was, dan kon je grofweg twee kanten op:

- Je zelf narcistisch gaan gedragen

- Gaan pleasen

Dat jij een pleaser bent, betekent dus dat je je niet narcistisch bent gaan gedragen. Yes! Het betekent dat je (veel) empathie hebt en zelfreflectie. En dat je daarom (in tegenstelling tot veruit de meeste ‘narcisten’) kunt helen. Waardoor je op den duur het pleasen niet meer nodig zult hebben.

Wat is pleasen?

Pleasen is een trauma-respons. Omdat het voor jou lange tijd niet veilig was om te uiten hoe jij je voelde, ben je gaan afstemmen op de ander. Je bent bij je gevoel, verlangens en grenzen weggegaan. Dit was simpelweg de enige manier waarop je kon overleven: bij jezelf weggaan en volledig op de ander afstemmen, om te zorgen dat je je veilig voelde.

Als jij wordt aangevallen (door een tijger of een afwijzende, manipulerende ouder/partner) dan kiest jouw autonome zenuwstel in eerste instantie voor fight of flight. Wordt de situatie daardoor niet veilig, dan kom je in freeze (je doet als het ware alsof je dood bent). Als dit lange tijd doorgaat, kun je niet meer functioneren. Dus kiest je zenuwstelsel voor een vierde optie: fawning (vrij vertaald: onderdanigheid).

Fawning is wat we pleasegedrag noemen. Het leidt in je latere leven vaak tot co-dependent relaties (waarin je jij en je partner voortdurend elkaars bevestiging nodig hebben), steeds je eigen grenzen overgaan en in extreme gevallen bijvoorbeeld tot het Stockholm-syndroom.

Net als bij fight, flight en freeze maakt je lichaam bij de stressreactie ‘fawning’ hormonen en andere stoffen aan. Je hebt er geen controle over. Ik las laatst: vergelijk een stressrespons als fight of fawning met niezen: je kunt de pure respons niet tegenhouden.

Pleasen is zelfliefde

Fawning kan heel naar aanvoelen. En veel mensen nemen zich hun eigen pleasegedrag ook nog eens kwalijk (wat nog naarder voelt). Ze zijn steeds boos op zichzelf omdat het ze niet lukt ermee te stoppen. Maar ga eens na: net als fight, flight en freeze is ook fawning een manier van jouw lichaam en systeem om je te doen overleven. Het is een vorm van lijfsbehoud, en dus van pure zelfliefde. Je kunt er niets aan doen dat het op dit moment de default van je systeem is. Het is dus onlogisch om het van jezelf te veroordelen. ‘Pleasen’ is geen vorm van zwakte, maar juist van een sterk en liefdevol overlevingsmechanisme.

Stoppen met pleasegedrag

Inmiddels ben je volwassen/ben je uit de narcistische dynamiek gestapt. (Of misschien zit je daar nog in. In dat geval heb je jouw pleasegedrag misschien nog nodig. Bij iemand die zich narcistisch gedraagt kun je immers niet anders dan ‘pleasen’ om de vreselijke, destructieve, narcistische ruzies te voorkomen. Je kunt daarbij wel proberen deze dynamiek te zien als een grimmig spel, waarbij je in contact blijft met jezelf (zie hieronder) terwijl je je naar de ander toe op de vlakte houdt.)

Gaandeweg ben je gaan merken dat je het pleasen naar ‘normale’ mensen niet alleen niet meer nodig hebt, maar dat het je blokkeert om te leven vanuit authenticiteit en zelfvertrouwen. Pleasegedrag is uiteindelijk ook niet gezond voor jezelf en je relaties. In feite is het een vorm van manipulatie (nogmaals: je kunt hier niets aan doen! Het is ontstaan uit noodzaak en zelfliefde). In een gezonde relatie is het nodig dat beide partners zo helder en respectvol mogelijk hun verlangens en grenzen aangeven, anders is echte verbinding (en liefde) niet mogelijk. En natuurlijk willen wij die echte verbinding!

Dus: is er een manier om van je pleasegedrag af te komen? Zeker. Dat is alleen geen kwestie van een magische vingerknip, maar van een proces. Een proces waarvoor je soms hard moet werken en dat een tijd kan duren. Een intensieve, soms frustrerende maar vaak ook prachtige reis.

In eerste instantie is het kwestie van het pleasen ‘interrumperen’. Je stopt de impuls niet, maar kunt wel je eigen reactie erop beïnvloeden. Zeker in het begin zal er misschien iedere keer wat tijd overheen gaan voordat je beseft ‘Oh ja ik deed het weer’. En dan moet je misschien bij mensen op woorden of afspraken terugkomen. Dit zal steeds sneller gaan, totdat je je ‘fawn-respons’ op het moment zelf al kunt interrumperen. Mensen die om je geven, zullen dit begrijpen en accepteren, zeker als je het uitlegt. Maar het belangrijkste is dat het van jezelf begrijpt en accepteert.

De ‘weg uit pleasegedrag’ begint er namelijk mee dat je omkeert wat je nu doet. Waar je nu waarschijnlijk jezelf vaak verwijt of teleurgesteld bent in jezelf dat je ‘zo’n pleaser’ bent, ga je het pleasen omarmen. Misschien gaan je haren van deze woorden recht overeind staan, maar het is echt de enige weg eruit.

Ik zal dit uitleggen aan het hand van Het Incident bij mijn meditatiecursus. Net als bijna mijn hele leven al gebeurt, werd ik dus getriggerd doordat ik me niet gedroeg zoals ik in mijn eigen ogen volgens deze tachtigjarige man had moeten doen (snap je het nog?). Gelukkig sta ik inmiddels op een heel ander punt dan bijvoorbeeld vijftien jaar geleden. Toen zou ik alles hebben gedaan om te zorgen dat mijn omgeving mijn onrust en pijn zou wegnemen (in dit geval: bij de man bevestiging zoeken dat hij niet boos/gekwetst/teleurgesteld was, en zo nodig ‘rechtzetten’ wat ik ‘fout’ had gedaan).

Inmiddels weet ik wel beter. Je omgeving proberen te controleren om verlichting te vinden kan soms best even helpen (als je omgeving tenminste doet wat jij nodig hebt, anders ben je nog verder van huis). Maar binnen niet al te lange tijd begint het gedonder opnieuw. Want triggers zijn overal. Jouw verlatingsangst wordt steeds weer aangeraakt. Er is geen ontkomen aan, triggers zullen er je leven lang zijn.

(Overigens: soms doe je daadwerkelijk mensen pijn, of iets sociaal heel onhandigs, en dan is het natuurlijk juist wel nodig om iets recht te zetten)

Wat er gebeurt als jij ‘pleast’, is dat je bij jezelf weggaat om af te stemmen op de ander, in de hoop op een verbindend (en geruststellend) gevoel. Als jij daarentegen verbinding maakt met jezelf, dan heb je de geruststelling van de ander helemaal niet nodig! Je hebt geen controle over je omgeving, maar wel over de band met jezelf.

Verbinding met jezelf

Wat betekent dat precies: ‘verbinding met jezelf’? Het betekent dat je contact maakt met de pijn. Dat je er voor jezelf bent, in plaats van weg te vluchten in piekeren of ‘omgeving scannen’. In plaats van wanhopig te zoeken naar iets (bijvoorbeeld een gedachte) of iemand waarmee je de pijn kunt wegnemen of verzachten, ga je de pijn voelen: ermee in verbinding. Dit deed ik dus ook tijdens mijn cursus. Ik voelde de pijn: de sensaties, de plek in mijn lichaam waar de pijn zat. Ik herkende deze pijn als heel oud, pijn die ik in mijn jeugd ook vaak heb gevoeld. Ik zei zachtjes tegen de pijn: ‘Natuurlijk ben je bang. Je hebt dingen meegemaakt waardoor het heel eng voelt om mogelijk iemand boos of teleurgesteld te maken. Ik snap je. Ik ben bij je. Ik hou van je.’

Het waren de woorden die ik op dat moment graag van iemand anders had gehoord. Die ik zo graag in mijn jeugd had gehoord, iedere keer als ik bang, boos of verdrietig was. Woorden die toen vaak niet kwamen, maar die ik nu alsnog tegen mezelf kan zeggen. Hierdoor voelde ik na Het Incident dat ik weer rustig werd. Ik kreeg weer contact met mijn volwassen deel: het deel dat weet dat iemand teleurstellen, echt niet gevaarlijk is. Ik voelde weer dat ik het waard ben om van te houden, no matter what.

Natuurlijk kon ik dit alleen maar omdat ik de afgelopen jaren bewust processen ben doorgegaan. Heel veel heb geleerd, over mezelf, mijn achtergrond, mijn triggers, mijn zenuwstelsel. Het klinkt namelijk allemaal simpel zoals ik het hier opschrijf, maar hoe simpel het ook is: het is soms heel moeilijk. Omdat je al zo lang gewend bent het anders te doen. Omdat de pijn nog te overweldigend en onveilig voelt. Omdat je misschien de juiste, liefdevolle woorden nog niet in jezelf kunt vinden.

Weet: die woorden zijn er. Het gevoel van pure liefde naar jezelf, is er. Het zit allemaal in je. Het is alleen ondergesneeuwd geraakt door overlevingsmechanismen, zoals fawning, of schaamte. Als jij vanaf nu de intentie hebt om jouw pleasegedrag te zien voor wat het is: een mooi, sterk, liefdevol overlevingsmechanisme. Als je steeds opnieuw probeert er contact mee te maken, het gerust te stellen, liefde te geven. Dan zal jouw systeem steeds meer veiligheid gaan ervaren, alleen al door jouw intentie. Je pleasegedrag wordt dan uiteindelijk overbodig, en zal op den duur oplossen.

Roept dit verhaal vragen bij je op? Stuur me gerust een berichtje. Ik hoor ook heel graag jouw persoonlijke verhaal over pleasen (info@radicalcompassion.nl). De afbeelding komt uit Psychology Today.